با توجه به شرایط فعلی سیستان و نیاز فوری به اقدامات مؤثر از سوی دولت برای رفع معضلات بیکاری و کم‌آبی منطقه، راه‌اندازی منطقه آزاد سیستان شاید بتواند به‌عنوان کلیدی برای بازگشت امید و حرکت به‌سمت آینده‌ای بهتر برای مردم این منطقه باشد.

به گزارش خبرگزاری تسنیم از زاهدان، منطقه سیستان شامل پنج شهرستان زابل، زهک، هامون، هیرمند و نیمروز واقع در شمال استان سیستان و بلوچستان با پیشینه تاریخی و تمدنی باعظمت و سابقه‌ای غنی در تجارت و کشاورزی، طی دهه‌های اخیر به‌دلیل عوامل طبیعی از جمله خشکسالی و مشکلات فراوان اقتصادی، با چالش‌های متعددی مواجه بوده است، در این میان، تصمیم برای ایجاد منطقه آزاد سیستان، به‌عنوان مکانی برای تجارت آزاد، صادرات، و جذب سرمایه‌گذاری، امید تازه‌ای برای شکوفایی اقتصادی این منطقه محروم فراهم کرده است، اما این تصمیم در اجرا با کندی روبه‌رو بوده است.

با توجه به شرایط فعلی سیستان و نیاز فوری به اقدامات مؤثر از سوی دولت برای رفع معضلات بیکاری و کم‌آبی منطقه، راه‌اندازی منطقه آزاد سیستان شاید بتواند به‌عنوان کلیدی برای بازگشت امید و حرکت به‌سمت آینده‌ای بهتر برای مردم این منطقه باشد. برای سیستانی‌ها، این فرصت ممکن است گامی به‌سوی بهبود کیفیت زندگی و بهبود وضعیت معیشتی باشد.

چرا منطقه آزاد سیستان مهم است؟

سیستان در شمال استان سیستان و بلوچستان واقع شده و به‌دلیل موقعیت ژئوپولیتیکی خود، نقطه‌ای استراتژیک در ‌همسایگی افغانستان و نزدیک به آب‌راه‌های بین‌المللی است. این منطقه در گذشته یکی از دروازه‌های مهم رقابت اقتصادی ایران با کشورهای همسایه به‌ویژه در آسیای مرکزی بوده و به‌عنوان نقطه‌ای برای توسعه تجارت مرزی مورد توجه قرار گرفته است. ایجاد منطقه آزاد در سیستان می‌تواند موجب دسترسی به بازارهای بین‌المللی، اشتغال‌زایی و کاهش مهاجرت، تقویت کریدورهای اقتصادی شرق ایران، جذب سرمایه‌گذاری و در مجموع رونق اقتصادی این منطقه شود.

نزدیکی به مرز افغانستان و مسیرهای تجاری آسیای مرکزی، امکان تعامل تجاری با کشورهایی مثل افغانستان، ترکمنستان و قزاقستان را فراهم می‌کند. سیستان دارای نرخ بالای بیکاری و مهاجرت است و ایجاد منطقه آزاد می‌تواند منجر به ایجاد فرصت‌های شغلی محلی شود و سرمایه انسانی‌ را در منطقه نگه‌دارد.

منطقه آزاد سیستان می‌تواند بخشی از کریدورهای تجاری کشور را به بنادر جنوبی مانند چابهار متصل کند. طرح‌های مشابه نشان داده‌اند که مناطق آزاد، به‌دلیل مزایای اقتصادی مانند معافیت‌های مالیاتی، توجه سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را جلب می‌کنند.

چالش‌ها و تهدیدهای پیشِ‌روی طرح

هرچند ایجاد منطقه آزاد به‌نظر راهکاری اساسی برای توسعه سیستان است، اما این طرح بدون موانع و موضوعات حاشیه‌ای نیست. مهم‌ترین چالش‌ها شامل مشکلات زیرساختی، امنیت مرزی، مسائل زیست‌محیطی و مدیریت ناکارآمد است. نبود جاده‌های مناسب بین‌المللی، ضعف زیرساخت‌های حمل‌ونقل و تأسیسات رفاهی، از جمله مهم‌ترین موانع در تحقق اهداف این طرح هستند.

نزدیکی به مناطق ناآرام افغانستان و تهدید گروه‌های تروریستی و قاچاقچی از جمله مشکلات مهم در بهره‌گیری از فرصت‌های تجاری منطقه است. بحران خشکسالی و مشکلات مربوط به تالاب هامون می‌تواند بر پایداری تأمین آب و توسعه منطقه اثر مستقیم داشته باشد.

تجربه‌های گذشته در مدیریت مناطق آزاد کشور نشان داده است که ناکارآمدی دولت در برخی برنامه‌ها موجب شده است این مناطق به سکویی برای واردات بی‌رویه کالا تبدیل شوند، منطقه آزاد سیستان نیز در معرض چنین مخاطراتی قرار دارد.

گام‌های صورت‌گرفته برای اجرایی‌شدن طرح

ایجاد منطقه آزاد سیستان در سال‌های اخیر در قالب طرحی در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده است. برنامه اولیه برای جذب سرمایه‌گذاری، تسهیل امور گمرکی، و راه‌اندازی زیرساخت‌ها آغاز شده است. بانک‌های محلی و مقامات اقتصادی وعده داده‌اند تسهیلات ویژه‌ای برای سرمایه‌گذاران فراهم خواهند کرد.

سیستان با داشتن تاریخچه‌ای در زمینه کشاورزی و دامداری، ظرفیت خاصی برای توسعه صنایع فرآوری دارد. با توسعه راه‌ها و زیرساخت‌های مناسب، این منطقه می‌تواند به مرکز مهمی برای انتقال کالا بین آسیای میانه، افغانستان، پاکستان و خلیج فارس تبدیل شود؛ همچنین با احیای آثار تاریخی همچون شهر سوخته و تقویت فرهنگ محلی، این منطقه می‌تواند به مقصدی برای گردشگران تبدیل شود.

برای موفقیت منطقه آزاد سیستان، دولت باید تسریع در تکمیل زیرساخت‌ها و اجرایی شدن منطقه آزاد را در اولویت قرار دهد. احداث بزرگراه، فرودگاه‌ و تکمیل خط ریلی میلک ـ چابهار و تسهیلات بندری برای تبدیل منطقه به هاب تجاری از اهمیت بالایی برخوردار است.

اقدامات فوری برای مهار بحران آب و احیای تالاب هامون و همچنین مهار ریزگردها ضروری است، چرا که توسعه پایدار منطقه بدون تأمین منابع طبیعی امکان‌پذیر نیست. سرمایه‌گذاری در آموزش جوانان محلی و ایجاد دانشگاه‌ها و مراکز فنی نیز می‌تواند نیروی کار لازم را تأمین کند. نظارت جدی بر عملکرد مدیران و تلاش برای جلوگیری از فسادهای احتمالی، می‌تواند مانع از تکرار تجربه‌های شکست‌خورده گذشته شود.

رئیس‌جمهور به موضوع راه‌اندازی منطقه آزاد سیستان ورود کند

حجت‌الاسلام مجید پوراندخت امام جمعه زابل نیز به خبرنگار تسنیم گفت: درخواست ما از رئیس جمهور این است که موضوع منطقه آزاد سیستان را با جدیت بیشتری پیگیری کنند. اگر منطقه آزاد سیستان مانند منطقه آزاد چابهار اجرایی شود، شاهد تحول در زندگی و معیشت مردم سیستان خواهیم بود، در این شرایط، بسیاری از مشکلات منطقه حل می‌شود و این اقدام حتی می‌تواند به دیگر شهرها و استان‌های کشور نیز کمک کند.

وی با اشاره به برخی چالش‌ها در اجرایی شدن این طرح، عنوان کرد: ظرفیت بالقوه برای راه‌اندازی منطقه آزاد سیستان وجود دارد؛ اگر گره‌هایی در اجرای این طرح دیده می‌شود، این گره‌ها بیشتر اداری و قانونی هستند که باید از سوی دولت و مسئولین مربوطه برطرف شود.

راه‌اندازی منطقه آزاد سیستان ظرف یک سال آینده

حسین سنجرانی مدیرعامل سازمان منطقه آزاد سیستان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم اظهار داشت: در منطقه آزاد سیستان، واردات خودرو و کالاهای همراه مسافر بر اساس قانون مصوب مجلس شورای اسلامی و تأیید مجمع تشخیص مصلحت نظام ممنوع است و تنها تمرکز بر رونق اقتصادی در منطقه خواهد بود.

وی خاطرنشان کرد: مطابق اعلام دبیر شورای‌‌عالی مناطق آزاد کشور ان‌شاءالله تا یک سال آینده منطقه آزاد سیستان اجرایی خواهد شد. طبق قانون، هدف این منطقه آزاد، تسهیل تجارت، رونق اقتصادی و ورود فناوری‌های نوین به منطقه است که با تصویب مجلس به‌رسمیت شناخته شده است.

سنجرانی اضافه کرد: از مهم‌ترین مزایای منطقه آزاد، ایجاد اشتغال غیرمستقیم برای مردم است. با ورود سرمایه‌گذاران به منطقه، نیاز به نیروی کار افزایش می‌یابد و به‌دنبال آن فرصت‌های شغلی جدید ایجاد می‌شود؛ این وضعیت موجب رونق اقتصادی در منطقه می‌شود و مردم می‌توانند به‌صورت غیرمستقیم از منافع این طرح بهره‌مند شوند.

مدیرعامل سازمان منطقه آزاد سیستان تأکید کرد: مناطق آزاد قدیمی مانند چابهار برخی مزایا دارند که مناطق آزاد جدید مانند سیستان از آن برخوردار نیستند، برای مثال واردات خودرو و کالاهای همراه مسافر در منطقه آزاد سیستان، طبق قانون مجلس و تأیید مجمع تشخیص ممنوع است، به‌عوض، تمرکز این منطقه بر جذب سرمایه‌گذاران، احداث کارخانه‌ها، تولید محصولات و صادرات به کشورهای همسایه از جمله افغانستان، خواهد بود.

وی درباره نصب تابلوهای جدید طی روزهای اخیر در محدوده منطقه آزاد سیستان گفت: این تابلوها به‌منظور تعیین دقیق مرزهای منطقه آزاد نصب شده است. مجلس شورای اسلامی بر اساس UTM محدوده این منطقه را ترسیم کرده است. نصب این تابلوها به روشن‌تر شدن مرزهای منطقه آزاد برای شهروندان کمک می‌کند و به یک سؤال پرتکرار مردم درباره محدوده مناطق آزاد پاسخ می‌دهد. امیدواریم این اقدامات در مسیر اجرای بهتر طرح منطقه آزاد در آینده نزدیک، نتایج مؤثری را به‌همراه داشته باشد.

اختصاص کد گمرکی به منطقه آزاد سیستان

داود شهرکی معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری سیستان و بلوچستان در جدیدترین اظهارنظر خود در خصوص منطقه آزاد سیستان، روز گذشته ابراز کرد: کد میلک به‌عنوان کد منطقه آزاد سیستان تغییر نام پیدا کرد و در اختیار گمرک ایران و منطقه آزاد سیستان قرار گرفت که با این اقدام کالا می‌تواند مستقیم از هر نقطه کشور یا هر کشوری به منطقه آزاد سیستان وارد شود و اینجا تشریفات گمرکی آن در قالب کد منطقه آزاد انجام شود و کالا در اختیار سازمان منطقه آزاد قرار می‌گیرد و با تشریفات خودشان یا در حوزه استان عرضه می‌شود یا خارج می‌شود.

وی افزود: ما برای اینکه کار منطقه آزاد تسهیل شود دو منطقه و دو فضای محصور را پیشنهاد کردیم چون امکان محصور کردن محدوده منطقه آزاد در کوتاه‌مدت نیست مثل بازارچه «شاه‌گل» مثل دو پایانه بخش خصوصی که این‌ها را مشخص کردیم به‌عنوان هدف که در این مناطق کالاها ترخیص شود و از آنجا به مردم در حوزه سیستان عرضه شود.

شهرکی ادامه داد: نکته دیگری که باز هم تصمیم استانی بود این‌که گمرک استان یا اداره گمرکات استان تا زمان استقرار گمرک منطقه آزاد خودشان همراهی بکنند با گمرک منطقه آزاد و همان فرآیندهایی که قرار است منطقه آزاد خودش انجام بدهد گمرک برایشان انجام بدهد تا نیروهایشان هم آموزش ببینند و هم مستقر بشوند که بعد از آن به‌تدریج تشریفات را خود گمرک منطقه آزاد انجام دهد. فرآیند ثبت شرکت‌ها هم در منطقه آزاد سیستان آغاز شده است و سازمان منطقه آزاد می‌تواند مجوز صادر بکند و فرآیندهای صدور مجوز هم در منطقه آزاد در سامانه‌های جامع تجارت و سامانه یکپارچه مجوزها فعال شده است.

به‌نظر می‌رسد راه‌اندازی منطقه آزاد سیستان فرصتی مناسب برای احیای اقتصادی و اجتماعی یکی از مناطق محروم و استراتژیک ایران است، با این حال، این طرح باید به‌صورت دقیق و با در نظر گرفتن چالش‌های پیشِ‌رو اجرا شود، امید است که با سیاست‌گذاری صحیح و تأمین منابع مورد نیاز، این منطقه هرچه سریعتر راه‌اندازی و به‌عنوان الگویی موفق از توسعه مناطق آزاد در کشور شناخته شود.